Łąka kwietna – bogactwo form życia

Łąka kwietna to prawdziwy hotspot bioróżnorodności, której drastyczna utrata jest jednym z najważniejszych problemów naszych czasów. Policzyliśmy ile cennych przyrodniczo gatunków roślin i zwierząt chronimy, zakładając i utrzymując łąki kwietne.

Flora i fauna łąk kwietnych

Rośliny i pewne zwierzęta (chociażby derkacz, czajka, zając szarak, modraszki: telejus i nausitous) związane są z łąkami i pastwiskami cały rok. Dla innych gatunków otwarte ekosystemy trawiaste bywają tylko jednym z wielu suboptymalnych środowisk. Przykładem jest tu sasanka zwyczajna, mieczyki, storczyk bzowy i obuwik rosną też w widnych lasach). Jeszcze inne są zasiedlane tylko okresowo (szczupaki odbywają tarła na podtopionych wiosennymi roztopami łąkach; węgorze wypełzają niekiedy na łąki w dżdżyste lub mgliste noce w czasie jesiennego spływu do Morza Sargassowego).

Niektóre spośród zwierząt i roślin łąkowych, nawet objętych ochroną gatunkową, wciąż są u nas tępione np.: kret i karczownik spośród ssaków, gniewosz plamisty wśród gadów, nie wspominając już o trzmielach i brzmikach, ginących co roku podczas wypalania traw na trwałych użytkach zielonych.

Pamiętajmy, że Polska straciła już szereg gatunków łąkowych od karliczki zwyczajnej, pustułeczki i kobczyka wśród ptaków, przez susła moręgowanego wśród ssaków po brodawnicę brodawkowaną wśród szarańczaków. Krajowa flora straciła co najmniej kilkanaście gatunków typowych dla zadarnionych terenów otwartych. Są to np.: leniec łąkowy, kropidło Lachenala, pierwiosnek Hallera, niezapominajka smukła oraz kosaciec trawolistny. Obecnie zarastanie łąk i pastwisk mocno zagraża tak charyzmatycznym gatunkom jak batalion. Zarzucenie tradycyjnego użytkowania łąk i pastwisk mocno szkodzi też wielu roślinom chronionym choćby żmijowcowi czerwonemu. Dzięki udanym akcjom ochrony czynnej i skuteczniejszej ochronie biernej ocalono od zaniku w naszym kraju niepylaka apollo czy kraskę. Optymistycznie nastraja też powodzenie czynnej ochrony siedlisk i populacji niektórych roślin np.: dziewięćsiłu popłocholistnego, goździka sinego albo selerów błotnych w ramach zakończonego w 2020 r. projektu „FlorIntegral”.

Rośliny na łące kwietnej

Na przeciętnej łące znajdziemy około 30-60 gatunków roślin naczyniowych. O wiele więcej zachowało się na dobrze zachowanych łąkach parków narodowych i krajobrazowych. Można tam naliczyć nawet 80-180 gatunków w skali całej łąki. Płat typowej, użytkowanej polskiej łąki o powierzchni 4-10 m2 (standardowa powierzchnia zdjęcia fitosocjologicznego) posiada florę o 20-30 gatunkach roślin kwiatowych. Znacznie bogatsze będą płaty tej samej powierzchni, ale poddawane ochronie czynnej przez przywrócenie lub zachowanie tradycyjnego użytkowania, na obszarach parków narodowych i krajobrazowych.

Ile cennych gatunków roślin chronimy, utrzymując łąki?

Chroniąc łąki, zarówno te naturalne, jak i antropogeniczne ratujemy:

  • co najmniej 141 gatunków ściśle chronionych roślin naczyniowych rodzimych dla Polski.
  • co najmniej 53 gatunki częściowo chronione roślin naczyniowych,

reprezentujących co najmniej 28 rodzin roślin okrytozalążkowych.*

Zwierzęta na łące kwietnej

Starając się przybliżyć złożoność zwierząt żyjących na łąkach, należy pamiętać, że nawet przybliżona różnorodność faunistyczna wielu grup zwierząt. Można jednak z dużym prawdopodobieństwem szacować liczbę niektórych lepiej zbadanych grup na typowych, trwałych użytkach zielonych. Ptaków jest około 50-60 gatunków, w tym 22 najpospolitsze u nas gatunki składające się na polski wskaźnik liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego (Farmland Bird Index, FaBI). Gadów będzie 5-10 gatunków, 6-8 płazów, około 10 gat. ssaków.

Ile cennych gatunków zwierząt chronimy, utrzymując łąki?

  • co najmniej 218 gatunków ściśle chronionych, w tym: 14 gat. ssaków, około 70 gat. ptaków, 3 gat. gadów, 4 gat. płazów, 4 gat. pająków, około 20 gat. owadów, 3 gat. ślimaków, rodzimych dla Polski; 
  • co najmniej 45 gatunków częściowo chronionych, w tym: 10 gat. ssaków, 3 gat. ptaków, 5 gat. gadów, 2 gat. płazów, 1 gat. pająka, 20 gat. owadów, 2 gat. skorupiaków oraz 2 gat. ślimaków.

Łąka łące nierówna

Liczby gatunków zwierząt i roślin chronionych polskich prawem, spotykanych na krajowych roślin ma przybliżony charakter z uwagi na:

  • różnice florystyczne i faunistyczne pomiędzy otwartymi ekosystemami trawiastymi o charakterze naturalnym (hale górskie, murawy naskalne i kserotermiczne, solniska nadmorskie i śródlądowe, torfowiska niskie) i stworzonym przez człowieka (łąki kośne, pastwiska dla bydła i koni, miejskie łąki kwietne, pastwiska pszczele);
  • niedostateczny stopień poznania niektórych grup taksonomicznych organizmów, zwłaszcza mszaków i wielu grup bezkręgowców;
  • skryty, niekiedy podziemny tryb życia wielu gatunków ssaków, płazów i bezkręgowców (przykładowo ślimaków poczwarówek);
  • kontrowersje taksonomiczne wśród uczonych, szczególnie widoczne w przypadku: pająków, modraszków, dawnych trędownikowatych, storczyków, goryczuszek i zaraz;
  • postępy genetyki molekularnej, zmuszające nas do rewizji utartych poglądów nt. systematyki i zasięgów geograficznych gatunków zdawałoby się wszechstronnie poznanych; np.: padalec okazał być się reprezentowany w Polsce przez dwa osobne gatunki; 
  • dynamikę zmian w zasięgach i preferencjach siedliskowych gatunków, które z jednej strony ulegają presji człowieka, z drugiej strony adaptują niekiedy do nowych środowisk. 

Powolną odbudowę populacji doskonale widać na przykładzie żurawia. Ten ptak niegdyś stronił od ludzi, a teraz nauczył się gniazdować nawet na polach kukurydzy czy łąkach kośnych. Między ujściem Sanny a Pilicy zaczął gniazdować ostrygojad, którego wcześniej raczej nie spodziewano się w głębi lądu.

Wykorzystane piśmiennictwo:

Brągiel, P., & Trąba, C. (2013). Flora łąk Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki w Odrzechowej objętych programem rolnośrodowiskowym. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 13: 15-30.

Głowaciński Z., & Nowacki J (red.) (2004) Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce https://www.iop.krakow.pl/pckz/defaultf2ea.html?nazwa=redk&je=pl  

Głowaciński Z., (red.) (2001) Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce https://www.iop.krakow.pl/pckz/defaultf2ea.html?nazwa=redk&je=pl  

Kącki, Z., & Michalska-Hejduk, D. (2010). Assessment of biodiversity in Molinia meadows in Kampinoski National Park based on biocenotic indicators. Pol J Environ Stud, 19(2): 351-362. 

Kruszewicz A. (2007) Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico.. 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).

Zarzycki, J., & Misztal, A. (2015). Zmiany składu gatunkowego łąki górskiej i cech funkcjonalnych roślin spowodowane różnymi sposobami ekstensywnego użytkowania i nawożenia. Łąkarstwo w Polsce, 18: 255-265. 

https://monitoringptakow.gios.gov.pl/ptaki-krajobrazu-rolniczego.html